Zorg met elkaar
Vanaf 2009 hou ik mij bezig met het onderwerp “zorgen voor elkaar” en “zorgen met elkaar”. In jargon gaat het dan om mantelzorg, informele zorg of netwerkgericht werken. Er komen steeds nieuwe termen bij, dan verdwijnen ze weer en komen weer terug. Het fenomeen blijft hetzelfde: we zorgen voor onszelf, we zorgen voor anderen, anderen zorgen voor ons. En dat gaat met vallen en opstaan.
In de afgelopen jaren heb ik leiding gegeven aan tientallen projecten en mocht ik met collega’s prachtige producten, publicaties en trajecten verzorgen. Graag geef ik je hier een rondleiding aan de hand van 11 thema’s waarop ik actief ben.
Expertise
Samenwerken, leren of maken?
Heb je een vraag of probleem? Wil je eens kennismaken of brainstormen over een wild idee? Neem dan van harte contact met me op! Er is nog meer dan genoeg werk te verzetten en ik help daar graag aan mee.
Thema #1: Mantelzorg
Veel van mijn werk richt zich specifiek op mantelzorg. Hier deel ik graag een aantal publicaties die gericht zijn op de ervaringen van mantelzorgers. Namelijk: eenzaamheid, zingeving & vitaliteit, morele dilemma’s en als laatste het onderwerp energie & balans.
1. Eenzaamheid
Veel mantelzorgers ervaren een zekere mate van eenzaamheid: ze voelen zich niet gezien, niet gehoord. Soms staan relaties onder druk met familie, vrienden of met de zorgvrager. In de aanpak is het van belang om goed te kijken naar het type eenzaamheid, om passend te kunnen reageren.
2. Zingeving en vitaliteit
In mijn werk rondom zingeving en vitaliteit leg ik de nadruk op de rijkdom van de zorgrelatie. Vaak wordt gekeken naar problemen en de andere kant van de medaille verdient ook aandacht. Dat doet recht aan ervaringen van mantelzorgers én brengt scherpte in interventies voor ondersteuning.
3. Morele dilemma’s
Mantelzorgers staan vaak voor dilemma’s. Iedere optie resulteert in een nieuw vraagstuk. Het gaat over grenzen, balans, verdelen van aandacht. En vooral ook: vanuit welke normen en waarden leef je? En welke impact heeft dat op zorgen?
In “Draai het eens om” verkennen we deze dilemma’s aan de hand van korte graphic novels.
4. Energie en balans
De mate van energie die een mantelzorger heeft bepaalt wat iemand kan en wil doen. Maar ook: is bepalend voor hoe ondersteuning geboden moet worden.
Hiervoor heb ik gewerkt aan het BalansModel (zie “Wat werkt-dossier”), en heb ik met Ellen Witteveen het Energie Model ontwikkeld (zie onder)
Overige publicaties
Kruijswijk, W.P. (2021). De energie van de mantelzorger. Mantelzorg vanuit het dagelijks leven bekeken. In: Hartenkreten van mantelzorgers, Witteveen, E. Siteur-Scholten, A. & Brandts, M. (Red) Oud-Turnhout: Gompel&Svacina.
Witteveen, E. & Kruijswijk, W.P. (2019). De energie van de mantelzorger, een ander perspectief. In: Handboek Steunend Relationeel Handelen, Wilken, J.P. (ref). Uitgeverij SWP.
Thema #2: Respijtzorg
Respijtzorg gaat over de tijdelijke en volledige overname van de zorg van de mantelzorger. Hiervoor heb ik een uitgebreide literatuurstudie mogen doen, eens studie naar vrijwillige respijtzorg thuis. Deze kennis lag aan de basis voor het stappenplan voor gemeenten. Later, in 2020, mocht ik een onderzoek leiden naar logeerzorg voor mensen met vergevorderde dementie.
1. Onderzoek
In “Wat geeft een adempauze aan de mantelzorger?” werpt een uitgebreide literatuurstudie meer licht op de effectiviteit van respijtzorg. In het tweede deel verkennen we Vrijwillige Respijtzorg Thuis.
In het onderzoek naar logeerzorg wordt in 4 gemeenten onderzocht in welke mate deze vorm van respijtzorg geschikt is voor mensen met vergevorderde dementie.
2. Gemeenten
In deze publicatie wordt in 5 stappen toegewerkt naar een effectief aanbod van respijtzorg in de gemeente. Aangevuld met praktijkvoorbeelden, tools, onderbouwing en de wettelijke kaders (uit 2016).
Overige publicaties
Kruijswijk, W.P. (2021). Een adempauze voor de mantelzorger. In: Hartenkreten van mantelzorgers, Witteveen, E. Siteur-Scholten, A. & Brandts, M. (Red) Oud-Turnhout: Gompel&Svacina.
Thema #3: Werk en mantelzorg
Naarmate de vraag naar mantelzorg groeit in onze vergrijzende samenleving wordt het combineren van werken en mantelzorger een steeds urgenter thema. Belangrijk om inzicht te hebben waar knelpunten liggen en ook juist waar werk een uitkomst biedt om even vrij te zijn van zorg.
1. Onderzoek
In dit onderzoek spraken we met 36 mantelzorgers, 15 leidinggevenden en 6 HR-adviseurs in 4 bedrijven.
We onderzochten de bekendheid met en bespreekbaarheid van mantelzorg, de bekendheid met en gebruik van (verlof)regelingen en de mate van maatwerk die toegepast wordt.
Overige publicaties en projecten
In 2021 mocht ik voor de nieuwe toekomstvisie van Stichting Werk & Mantelzorg een 7 tal interviews houden met HR-medewerkers, kwartiermakers en beleidsmakers. En meedenken over het visiestuk.
In 2019 mocht ik meelezen en een paar korte stukjes meeschrijven in het zakboekje Mantelzorg en werk van MantelzorgNL.
Hoogeboom, M., Kruijswijk, W.P. & Yerkes, M. (2015). Reconciling work and informal care across organisations: a question of capabilities? Odense: conference paper.
Thema #4: Palliatieve zorg
Binnen het thema palliatieve zorg heb ik mij met name gespecialiseerd op de rol van mantelzorgers, van naasten. Binnen verschillende ZonMw-projecten van Palliantie heb ik meegwerkt.
Mantelzorgondersteuning op maat
Van 2018 tot 2021 mocht ik de projectleiding voeren van het ZonMw-project Op weg naar mantelzorgondersteuning op maat.
In dit project is een reeks producten ontwikkeld die allemaal terug te vinden zijn in de Toolkit Palliatieve Mantelzorg. Twee artikel waarvoor ik (kort) geïnterviewd werd tref je hiernaast.
Samen met andere ZonMw-projecten vormden we de Mantelzorgalliantie. In dit interview lees je meer over dit proces en de producten die we samen maakten.
Ondersteuning van naasten
Van 2017 tot 2021 liep het project Ondersteuning van naasten van patiënten in de palliatief terminale fase door de wijkverpleegkundige.
Binnen dit project mocht ik de e-Learning ontwikkelen voor het werken met de COM, de Nederlandse versie van de CSNAT-aanpak. Het ging hier enerzijds om een e-Learning met uitleg over de aanpak en anderzijds een e-Learning voor managers voor de implementatie ervan. Naast de inhoud mocht ik ook de vormgeving voor mijn rekening nemen.
Webtool MantelzorgBalans
Van 2018 tot 2022 was ik betrokken bij het Palliantie project MantelzorgBalans: eHealthondersteuning bij het maken van keuzes, en heb verschillende bijdragen geleverd:
* Deelname aan de klankbord-groep.
* Het samenstellen van een Toolkit voor de implementatie van de tool
* Instructiefilmpjes gemaakt voor het gebruik van de tool
* Vormgeving van een flyer
* Het verzorgen van een webinar
* Het ontwerpen en geven van een training over de tool
De tool is gratis te gebruiken en te vinden via balans.mantelzorg.nl
ON2 Oog voor naasten en nabestaanden
Van 2021 tot 2023 liep het project ON2 Oog voor naasten en nabestaanden. Mijn bijdrage hiervoor was heel divers. Mijn bijdrage:
* Deelname aan de klankbordgroep
* Web development: ontwikkeling en onderhoud van de projectwebsite
* Vormgeving: het vormgeven van brochures voor naasten, beroepskrachten en managers
* En het vormgeven van aanvullende materialen als stickers en zakkaartjes
* Het maken van een serie filmpjes (in 4 talen).
Thema #5: E-Health en technologie
Binnen het internationale programma Active and Assisted Living (AAL) werkte ik mee aan twee projecten: DayGuide en Co-Train. Deze projecten zijn gericht op ouderen met dementie en hun mantelzorgers. Bij Thema #4 Palliatieve zorg is het e-Health project MantelzorgBalans vermeld.
AAL DayGuide
DayGuide is product dat door middel van sensoren in huis de oudere met dementie en de mantelzorgers begeleidt door de dag heen. Met signalen en herinneringen is het doel de oudere met dementie te ondersteunen. Ik begeleide het onderzoek naar de wensen en eisen bij de eindgebruikers en coördineerde het Nederlandse deel van het ontwikkeltraject.
AAL Co-Train
DayGuide is systeem dat oefeningen doen voor mensen met dementie makkelijker maakt. Door een sensor te dragen kan de fysiotherapeut op afstand meekijken of de oefeningen goed uitgevoerd worden. Het Ministerie van Geluk werd gevraagd om enkele vrolijke ansichtkaarten aan te leveren en korte films te maken van ontspannen Tai Chi-oefeningen
Thema #6: Buurthulp
“Beter en goede buur, dan een verre vriend” en “good fences make good neighbours”. Tussen deze twee gezegden speelt de onderlinge hulpuitwisseling tussen buurtbewoners zich af. Van 2011 – 2014 gaf ik leiding aan een project over Buurthulp, met participatief onderzoek maar natuurlijk ook simpelweg door zelf in mijn buurt mee te doen aan zo’n project!
Handboek en voorbeelden
In het handboek “Bouwen aan buurthulp” wordt je stap voor stap meegenomen in het proces om tot een burenhulp-initiatief te komen. Met een berg aan praktische voorbeelden.
Een van de vragen is waar het initiatief ligt en welke rol de (welzijns)professional speelt. Daar gaat het artikel uit Vakwerk over.
Begin 19e en 21e eeuw
Naar elkaar omzien, voor elkaar zorgen en dat omlijsten met regels en afspraken. Het reglement uit 1823 van Winschoten geeft een mooi kijkje in de geschiedenis.
Heel interessant om te bekijken naast 21e eeuwse voorbeelden!
Interviews en artikelen
AmersfoortNU (2016). Geluksbankje als gedeelde huiskamer.
AmersfoortNU (2015). Ontmoetingstafel in café moet vraagkant burenhulp stimuleren.
De Gelderlander (2014). Marktplaatsen met gratis hulpaanbod.
De Gelderlander (2014). Voor elkaar zorgen doe je zo.
GemeenteNU (2014). Buurthulp organiseren is te eenvoudig.
Kruijswijk, W.P. (2014). Hoe buurthulp kan werken. In: SocialeVraagstukken.nl
Thema #7: Vrijwillige inzet
Waar het aankomt op vrijwillige inzet ligt mijn expertise het meeste bij vrijwilligers in zorg en ondersteuning. Gelink aan thema’s als vrijwillige respijtzorg, vrijwilligers voor klusjes in de buurt of vrijwillige inzet in een instelling.
Samen geven we kleur
In de publicatie “Samen geven we kleur” gaan we dieper in op het cultuur sensitief maken van vrijwilligerswerk. En dan specifiek vrijwilligerswerk om mantelzorgers te ontlasten.
Hier ligt ook een mooie link met de Stapperij. Op het Gelukkigerwijspad kan je namelijk ook vrijwilligerswerk doen! Om dit te realiseren kon ik mooi bouwen op mijn ervaring op het onderwerp informele zorg.
Thema #8: Netwerkgericht werken
Dit is een thema dat mij na aan het hart ligt, omdat zicht op het netwerk zoveel meer recht doet aan wat we als mensen ervaren. In beleid en in aanpak kan nog wel eens de nadruk liggen op het geïsoleerde individu. Dat is niet hoe we leven: we leven in verbindingen. In die relaties schuurt het, bloeit het, is er pijn en is er schoonheid. Netwerkgericht werken heeft oog voor dat bijzondere en complexe web aan relaties.
44 Methoden verzameld
In de publicatie “Aan de slag met sociale netwerken” krijg je informatie over een verzameling interventies over netwerkgerichtwerken.
Daarnaast zijn er ook enkele verdiepende hoofdstukken opgenomen die onderbouwing bieden voor het werken met netwerken.
MantelScan
De MantelScan is een aanpak die ik heb ontwikkeld gericht op het krijgen van een goed beeld van het netwerk. Met oog voor het individu én de kracht en risico’s binnen het netwerk. Download ook het werkblad, zodat je er gelijk mee aan de slag kunt.
Deze interventie staat beschreven in de databank Effectieve Sociale Interventies (ESI) van Movisie en heeft de beoordeling ‘goed onderbouwd’.
De MantelScan is ook in het Engels verkrijgbaar.
Aanvullende publicaties, artikelen en hoofdstukken
Kruijswijk, W.P. (2021) Met elkaar zorgen. Een volledig netwerk en de dagelijkse realiteit. In: Hartenkreten van mantelzorgers, Witteveen, E. Siteur-Scholten,A. & Brandts, M. (Red) Oud-Turnhout: Gompel & Svacina.
Kruijswijk, W.P. & Dam, M. (2019). Het belang van sociale netwerken. Utrecht: HU, KUS.
Kruijswijk, W.P. (2014, 2017). Methodebeschrijving MantelScan. Utrecht: Movisie.
Kruijswijk, W.P., Peters, A. & Witteveen, E. (2016). Samenspel tussen mantelzorg en professionals. In: Handboek werken in de wijk, Wilken, J.P. & Bergen, A. van (red). Amsterdam: SWP.
Kruijswijk, W.P., Da Roit, B. & Hoogenboom, M.H.M. (2014). Elasticity of care networks and the gendered division of care. Ageing & Society
Kruijswijk, W.P., Peters, A. (2014). Samen zorgen met mantelzorgers. Visie op mantelzorg. Utrecht: Expertisecentum Mantelzorg.
Kruijswijk, W.P. (2012) Werkblad MantelScan. Utrecht: Movisie.
Kruijswijk, W.P. (2012) Informal Care Scan Aid. Utrecht: Movisie.
Kruijswijk, W.P. (2012) Informal Care Scan. Utrecht: Movisie.
Thema #9: Inclusie en diversiteit
Zorg en ondersteuning moet voor iedereen toegankelijk, goed en betaalbaar zijn. En omdat dit lang niet altijd zo is moeten we aandacht geven aan groepen of specifieke dilemma’s die dit in de weg staan. Mijn bijdrage hierin bestaat uit trajecten over cultuurspecifiek en -sensitief werken en vraagstukken rondom gender.
Wegwijzer
Voor het project Liefdevolle Plicht van MantelzorgNL mocht ik drie wegwijzers schrijven die zich specifiek richten op de ondersteuning voor Indische en Molukse mantelzorgers. Eén wegwijzer voor beroepskrachten in zorg en welzijn, één voor huisartsen en één voor gemeenten.
Samen geven we kleur
In de publicatie “Samen geven we kleur” gaan we dieper in op het cultuur sensitief maken van vrijwilligerswerk. En dan specifiek vrijwilligerswerk om mantelzorgers te ontlasten.
Dementie
Voor Pharos hielp ik bij het ZonMw-project Taking Care of Caregivers bij de ontwikkeling van de (web)informatie voor mantelzorgers. Dit project richtte zich op mensen met dementie met een migratieachtergrond en hun mantelzorgers.
Hier verzorgde ik ook drie afleveringen van een podcast, steeds met een onderzoeker, mantelzorger en een deskundige.
Mannen en mantelzorger
Het stereotype beeld van een mantelzorger is dat het een vrouw is. Dat is maar ten dele waar. Natuurlijk zijn er verschillen, maar meer oog voor de mannelijke mantelzorger is één van de puzzelstukjes binnen de emancipatie die nu nog over het hoofd wordt gezien.
Creatieve oplossingen
Inclusie gaat ook over het samen creatieve oplossingen bedenken. Manieren vinden om goed met elkaar te communiceren, elkaar te vinden en begrijpen.
Onder leiding van Museum Rotterdam en een groep social designers, mocht ik een bescheiden bijdrage leveren aan dit rijke en prachtige project.
Aanvullende interviews en publicaties
Zorg & Welzijn (2016). De mannelijke mantelzorger.
Kruijswijk, W.P., Vethman, A. & Wierda, E. (2015). Position paper – gendersensitief beleid bij gemeenten. Den Haag, Amsterdam, Utrecht, Bunnik: NVR, Atria, Movisie, Mezzo.
Kruijswijk, W.P., Da Roit, B. & Hoogenboom, M.H.M. (2014). Elasticity of care networks and the gendered division of care. Ageing & Society
Thema #10: Effectiviteit en impact
Weten of iets werkt is een belangrijke vraag! Hiervoor moet je weten wat de voorkeuren en ervaringen van mantelzorgers zijn, welke praktische en ervaringskennis beroepskrachten met zich meedragen en het geheel onderbouwen met de best beschikbare (wetenschappelijke) onderzoeken.
De kunst van het weten
De toolkit “De kunst van het weten” geeft handvatten voor het evalueren en monitoren van gemeentelijke informele zorg beleid. Dit wordt opgebouwd aan de hand van drie vragen, in drie verschillende fasen: Zal het werken? Werkt het al? En: heeft het gewerkt?
Waarderend veranderen
Het programma In voor mantelzorg werkte met de methode Waarderend Veranderen. Het handboek dat aan het einde werd opgeleverd mocht ik schrijven en vormgeven. De kracht van het handboek is de compactheid ervan, met op de achtergrond veel praktische materialen die te vinden zijn op de website van Movisie.
Zal het werken?
In het dossier “Wat werkt bij…” ga ik dieper in op de werkzame elementen van mantelzorgondersteuning. Handig om bij de hand te hebben bij het ontwikkelen van nieuw beleid of een interventie.
De andere twee publicaties geven meer inzicht in respectievelijk het combineren van werk en mantelzorg en een verdieping op respijtzorg. In deze laatste publicatie is een uitgebreide literatuurstudie opgenomen en een kwalitatief onderzoek gedaan naar vrijwillige respijtzorg thuis.
Methode beschrijvingen van sociale interventies
Kruijswijk, W.P. (2012, 2014, 2015, 2017). Methodebeschrijving MantelScan. Utrecht: Movisie.
Heijs, N. & Kruijswijk, W.P. (2013) Methodebeschrijving Community Support. Utrecht: Movisie.
Kruijswijk, W.P. (2011). Methodebeschrijving Leren Balanceren. Utrecht: Movisie.
Kruijswijk, W.P. (2011). Methodebeschrijving Op reis langs de voorzieningen. Utrecht: Movisie.
Thema #11: Onderwijs
Mantelzorg wordt, zeker in een vergrijzende samenleving, een steeds belangrijker onderwerp. Daarom moet ook in onderwijs er voldoende aandacht komen voor dit thema, zodat de beroepskrachten van de toekomst goed toegerust zijn om in netwerkgericht, met cliënt en familie, samen te kunnen werken,
Stagebureau
Een mooie manier voor studenten om kennis te maken met informele zorg is via een stage bij mensen thuis. In dit handboek wordt stap voor stap uitgelegd hoe je dit als (thuis)zorg- of welzijnsorganisatie kunt aanpakken.
Met oog voor het spanningsveld tussen de wensen van de cliënt en mantelzorger, de student zelf, de werkzaamheden binnen de organisatie en de wensen van het opleidingsinstituut.
Studieboek
In het boek Mantelzorgers en vrijwilligers in beeld bestaat uit twee delen: “Wat moet je weten?” en “Wat kun je doen?”. In een mooie balans tussen theorie en praktijk leer je over sociale netwerken, mantelzorg en vrijwilligers in de zorg.
Geschikt voor (beginnende) beroepskrachten en HBO studenten in zorg en welzijn.
